نقش قدرت توجه و تمرکز در عملکرد ورزشی

توجه

ابتدا نظر شما در مورد  نقش قدرت توجه و تمرکز در عملکرد ورزشی به داستانی از یکی از اسطوره های تنیس جلب می‌کنم:

جان نیوکام ماجرای مسابقه نهایی خود را در برابر روسل در مسابقه ویمبلدون 1960 چنین شرح می‌دهد: ناگهان دیدم که بازی 3_6 به نفع حریفم بود در ست سوم فقط ۶۰ ثانیه وقت داشتم تا نتیجه را تغییر دهم و مؤثر بازی کنم، به خودم گفتم بهتر است از خود را در موقعیتی بزارم که فقط روسل و توپ تنیس را ببینیم در ۶۰ ثانیه خود را در یک پیله قراردادم، ست پنجم را هم ‌بازی کردم و او را 1_6 بردم، هر کاری می‌کرد از پیش می‌دانستم که چه می‌خواهد بکند.

اگر بخواهیم از تمرکز تعریفی ارائه دهیم، تمرکز یعنی متمرکز کردن توجه به نشانه‌های مرتبط در محیط و حفظ این تمرکز. در نقل‌قول بالامی ببینید که از منظره نیوکام نشانه‌های مرتبط فقط روسل و توپ تنیس بودند با تمرکز بر آن نشانه‌ها او توانست در محدوده توجه خاصی بازی کند و پیروز میدان شود.

کانون توجه

نوع تمرکز نیوکام برای یک بازیکن بسکتبال یک نارسایی و ضعف به شمار می‌رود، موقعیت‌های مختلف انواع مختلف توجه را طلب می‌کنند یکی از روانشناسان ورزشی به نام روبرت نایدفر معتقد است که کانون توجه دو بعد اصلی (گسترده و باریک) دارد.

گسترده یا باریک بدین معنی است که وقتی توجه پخش و گسترده است ورزشکار می‌تواند چند چیز را در یک‌زمان ببیند مانند زمانی که بازیکن فوتبال صاحب توپ است و می‌خواهد پاس بدهد. وقتی توجه باریک است بازیکن فقط برای یک یا دونشانه تمرکز کرده است مانند جان‌یوکام که بر حریف و توپی که او می‌زد تمرکز داشت.

توجه انگیختگی و عملکرد

نایدفر اندیشه گرانباری را مطرح کرده است این وضع هنگامی روی می‌دهد که باید در یک‌زمان به اطلاعات زیادی توجه کنیم مثلاً یک بازیکن هاکی که گل حساسی را از دست داده است و به این می‌اندیشد که چگونه باعث سرافکندگی تیم خود شده است، چه‌بسا در همان زمان صدای طرفداران حریف را هم بشنود که فریاد شادی سر می‌دهند و ممکن است برای جبران کار خود در پی راهکارهای باشند. این همه فعالیت ذهنی می‌توانند به اضافه‌بار شناختی برای ذهن منجر شود چنان‌که اگر کسی پیشنهادی تاکتیکی نظری دربارهٔ بازی بدهد، بازیکن حتی نمی‌تواند آن را بشنود. نایدفر استدلال می‌کند که انگیختگی زیاد سبب تغییراتی در توجه و تمرکز می‌شود که می‌توان از راه‌های زیر بر عملکرد اثر بگذارد:

• سبب می‌شود که ورزشکار میدان را بادید کمتری برانداز کند، چنان‌که اگر بازیکن دیگری ناگهان او را صدا یا لمس کند، جا می‌خورد یا اینکه وضعیت کلی بازی از دستش خارج می‌شود و نمی‌تواند بر روی نقاط حساس تمرکز کند.
• سبب می‌شود ورزشکار به نشانه‌های نامربوط توجه کند بنابراین ورزشکار در مثال بالا ممکن است به حرکات پای خود فکر کند یا توجهش به رفتار تماشاگران معطوف شود و درنتیجه عملکردش بدتر گردد.
• سبد باریک شدن میدان توجه اجراکننده می‌شود. این حالت برای بازیکنان رشته‌هایی مانند فوتبال که باید از همهٔ آنچه در اطرافی‌اش می‌گذرد آگاه باشد ضعف به شمار می‌رود، ولی برای یک ورزشکار ژیمناستیک مزیت محسوب می‌شود، زیرا میدان توجه باریک به او امکان می‌دهد، از ورود عوامل آشفتگی تمرکز به درون حیطه آگاهی جلوگیری کند و بر روی حرکتی که می‌خواهد اجرا کند، تمرکز نماید.

سبک‌های توجه

نایدفر 1976 معتقد است که سبک‌های توجه افراد متفاوت است یعنی هرکسی گرایش طبیعی به استفاده از سبک خاصی دارد این روان‌شناس، مردم را به دو دسته توجه کنندگان مطلوب و توجه کنندگان نامطلوب تقسیم می‌کنند. اکنون توانایی‌های هر دو گونه را بررسی می‌کنیم.

توجه کنندگان مطلوب گرانبار نمی‌شوند، یعنی دچار اضافه‌بار شناختی در تمرکز خود نمی‌شوند. آن‌ها می‌توانند هم‌زمان به چند جنبهٔ اطلاعات که از بیرون (مثل: فریاد طرفداران تیم مخالف) و درون خود (مثل: ارزیابی اینکه کجای کار اشتباه بود؟) چگونه تیم را توجه کنند. این افراد می‌توانند به سرعت توجهشان را از کانون گسترده بیرونی به کانون گسترده درونی تغییر دهند و می‌توانند میدان توجهشان را بدون از دست دادن هیچ اطلاعات مهمی باریک کنند.

توجه کنندگان نامطلوب خوب تمرکز نمی‌کنند و به گرانبار شدن و سردرگمی گرایش دارند. در باریک کردن مطلوب توجه خود مشکل‌دارند. مثلاً ممکن است نتوانند به سروصدای تماشاگران طرفدار حریف توجه نکنند یا توجهشان را چنان باریک کنند که نتوانند به مورد مهمی مانند موقعیت بازیکن دیگر توجه کنند. بدیهی است، ورزشکاری که از توجه مطلوبی برخوردار باشد امتیاز بزرگی دارد؛ چراکه ورزشکارانی که از توجه نامطلوب برخوردار هستند، برای تغییر توجه از گسترده به باریک در مواقع لزوم نیاز به کمک دارند. همچنین به نظر یکی از ضرورت‌های نقشه‌های خاص در میدان، داشتن انواع مختلف توجه در ورزشکار است که ازاین‌رو ممکن است یک بازیکن در نقشی که با سبک توجه او همخوانی دارد بهتر بازی کند.

ورزش‌های گوناگون سبک‌های توجه خاص خود را طلب می‌کند، یک بازیکن فوتبال باید بتواند توجهش را به سرعت تغییر دهد، اما یک کمانگیر این‌چنین نیست. اگر سبک توجه ورزشکار بامهارتش همسان باشد، کارآمدی او در تیم یا مسابقه بیشتر می‌شود و به عنوان نخبه در تیم یا ورزش انفرادی خود مطرح می‌گردد.